 |
Inicjatywy i interwencje
W działalności naszego Stowarzyszenia nie skupiamy się tylko na pracy fizycznej ale także interweniujemy u różnych organów samorządowych lub państwowych w sprawie nieprawidłowości dotyczących bądź to remontów cmentarzy bądź niewłaściwego ich utrzymania. W latach 2007-20011 przeprowadziliśmy różne tego typu interwencje.
Rok 2012
25 maja 2012 r. w I Liceum Ogólnokształcącym im. Marcina Kromera w Gorlicach odbyła się trzecia już edycja konkursu historycznego o bitwie gorlickiej, zorganizowana przez Stowarzyszenie Crux Galiciae i GRH Gorlice 1915. W konkursie udział wzięli uczniowie gimnazjów powiatu gorlickiego. Ponad 20 uczniów zmierzyło się z pytaniami obejmującymi zarówno ogólne wiadomości dotyczące I wojny światowej, jak i wiedzę specjalistyczną z zakresu wojskowości. W trakcie trwania konkursu członkini naszego stowarzyszenia Joanna Łopata zaprezentowała działalność Crux Galiciae, a kolega Jakub Skoczeń, przewodnik turystyczny z Tarnowa przybliżył uczniom i opiekunom cmentarze wojskowe z okręgu tarnowskiego, ich historię, założenia artystyczne oraz stan obecny. Wyeksponowaliśmy też wystawę przedstawiającą cmentarze wojskowe, ich widok pierwotny oraz stan obecny. Na zakończenia zaprezentowano program artystyczny przygotowany przez młodzież z GRH Gorlice 1915. Konkurs odbył się pod patronatem władz Miasta Gorlice oraz Powiatu Gorlickiego.
Przedstawiamy laureatów konkursu:
I. Justyna Nowak MZS nr 5 Gorlice 77% punktów
II. Michał Pikusa ZS w Zagórzanach 74% punktów
III. Magdalena Pierz Gimnazjum w Siedliskach 70 % punktów
Wyróżnienia:
IV. Sara Kuryło MZS nr 6 w Gorlicach
V. Kinga Stachura Gimnazjum w Siedliskach
Drużynowo I miejsce Gimnazjum w Siedliskach
Serdecznie gratulujemy zwycięzcom, uczestnikom i opiekunom!
Rok 2011
Interwencja dotycząca decyzji władz miasta Limanowa w sprawie przeniesienia na cmentarz wojenny nr 368 pomnika żołnierzy armii radzieckiej, zlokalizowanego przy ul. Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej.
Stowarzyszenie Crux Galiciae przygotowało w tej sprawie list, którego treść prezentujemy poniżej:
"W związku z planowanym przeniesieniem przez władze miasta Limanowa pomnika żołnierzy armii radzieckiej na teren cmentarza wojennego z okresu I wojny światowej, Stowarzyszenie Aktywnej Ochrony Cmentarzy z I Wojny Światowej w Galicji CRUX GALICIAE na podstawie swojej działalności statutowej postanowiło wyrazić opinię w powyższej sprawie.
Cmentarz wojenny nr 368 w Limanowej na wzgórzu Jabłoniec, wzniesiony został na miejscu krwawych walk przez Wydział Grobów Wojennych w Krakowie w latach 1915-1918 według projektu Gustawa Ludwiga. Obiekt ten przedzielony drogą, składa się z dwóch części: właściwego cmentarza z kaplicą-mauzoleum płk. Othmara Muhra oraz z tarasu widokowego z kolumną zwieńczoną krzyżem, który widoczny z daleka, miał wskazywać miejsce jego usytuowania na wzgórzu Jabłoniec. Pod względem architektonicznym oraz historycznym cmentarz ten stanowi zamkniętą strukturę. Naszym zdaniem niedopuszczalna jest jakakolwiek ingerencja w jego założenie, za wyjątkiem okresowych remontów czy bieżącej konserwacji obiektu.
Pochówek w 1948 roku żołnierzy wojsk armii radzieckiej zmodyfikował oryginalne założenie cmentarza, lecz nie zaburzył całości założenia, pochówków dokonano w obrębie wspomnianego wcześniej położonego w północnej części cmentarza tarasu widokowego. Przeniesienie pomnika, w przeciwieństwie do istniejących już jako fakt dokonany pochówków żołnierzy armii radzieckiej mogłoby zaburzyć harmonię tego założenia architektonicznego. Działanie polegające na zniekształceniu pierwotnego zabytkowego i historycznego założenia cmentarnego poprzez „dostawienie” elementu ahistorycznego dla tego miejsca w dalszej perspektywie powodowałoby naszym zdaniem znaczne utrudnienie w uznaniu kompleksu cmentarzy wojennych w Małopolsce jako zabytków wartych wpisu na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Przekreśliło by to także możliwość uznania obiektu jako Pomnika Historii, o co, zwłaszcza w kontekście zbliżającej się setnej rocznicy wybuchu Wielkiej Wojny i Bitwy Limanowskiej, powinny zabiegać władze regionu.
Cmentarz wojenny nr 368 został wpisany na listę zabytków nieruchomych województwa małopolskiego 2 września 1991 roku (nr wpisu: A-629). Przeniesienie pomnika żołnierzy radzieckich, który nie jest umieszczony w wykazie zabytków, wpłynęłoby negatywnie na stan zachowania obiektu. Zatem przy przeniesieniu pomnika żołnierzy armii radzieckiej na cmentarz na Jabłońcu mielibyśmy do czynienia z kuriozalną sytuacją: poświęcono by dobro o większej wartości (wartość zabytkowego, wpisanego do rejestru zabytków cmentarza) dla hipotetycznego „ratowania” dobra o mniejszej wartości (pomnika nie posiadającego wartości zabytkowej, artystycznej czy też w przeważającej opinii nawet estetycznej) !
Opinia wyrażona przez Radnego Miejskiego Mateusza Wrońskiego, iż przeniesienie pomnika byłoby „pięknym ukłonem w stronę Rosji” świadczy o ignorancji faktów historycznych. Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej na terenie byłej Galicji zachodniej stanowią zupełnie inne świadectwo dziejów Małopolski, aniżeli pomnik ku pamięci żołnierzy Armii Czerwonej, która wyzwalała te tereny z początkiem 1945 roku. Co więcej, taki „piękny ukłon w stronę Rosji” został już przez władze austro-węgierskie wykonany podczas budowy cmentarza nr 368 w Limanowej na Jabłońcu albowiem żołnierzy rosyjskich a więc wrogich pochowano z takimi samymi honorami jak i żołnierzy własnych.
Należy przyznać, że na cmentarzach z lat 1914-1918 zdarzały się pochówki z okresu 1939-1945, co jednak wiąże się ze specyfiką historii tych obiektów i specyfiką historyczną – najpierw chaosem wojny obronnej w 1939 roku, potem latami okupacji hitlerowskiej a następnie czasem wasalnej względem ZSRR Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Należy nadmienić, że galicyjskich cmentarzy wojennych nie uważano wtedy za zabytki. Dziś, w Rzeczypospolitej Polskiej nie potrzebujemy takiego „mieszania” historii z przyczyn doraźnych i politycznych.
Cmentarze wojenne w Małopolsce stanowią dziedzictwo wielu narodów Europy Środkowej i Wschodniej oraz bardzo ważne świadectwo walk toczonych na tym terenie podczas I wojny światowej i takim świadectwem winny pozostać. Dopuszczenie do współczesnego zaburzenia oryginalnego założenia cmentarza na wzgórzu Jabłoniec mogłoby stać się precedensem dla innych tego typu bardzo szkodliwych i nierozsądnych pomysłów. Najwięcej utraci na tym prawda historyczna.
Wobec powyższego proponujemy odejść od pomysłu przeniesienia pomnika żołnierzy armii radzieckiej, zlokalizowanego na skwerze przy ul. Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej, na cmentarz z okresu I wojny światowej nr 368 Limanowa – Jabłoniec lub w jego okolice. Optymalnym rozwiązaniem byłoby jego przeniesienie w inne miejsce. Jeśli jednakże władze Limanowej nie znalazłyby dla niego miejsca i został on rozebrany to pragniemy nadmienić, iż ostatecznie planowany na jego miejscu Pomnik Nieznanego Żołnierza równie dobrze pełniłby funkcję upamiętniającą także i poległych podczas walk o Limanową żołnierzy radzieckich.
Gorlice, 08-09-2011"
List wysłany został do władz Limanowej oraz kilkunastu małopolskich urzędów i organizacji, których zadaniem jest ochrona zabytków, a co za tym idzie cmentarzy pierwszowojennych Zachodniej Galicji.
Wizyta Signum Belli 1914
6 lipca 2011 przedstawiciele zaprzyjaźnionej organizacji Signum Belli 1914 z Czech odwiedzili Gorlice i cmentarze wojskowe w okolicach naszego miasta. Mirosław Łopata i Kamil Ruszała spotkali się z czeskimi kolegami i oprowadzili ich po pierwszowojennych cmentarzach w Gorlicach i okolicy. Wspólnie odwiedzili cmentarz wojskowy nr 77 w Ropicy Górnej, który mimo oczyszczania go przez nasze stowarzyszenie w lipcu 2006 ponownie zarósł i niestety nie można go było zwiedzać. Goście i gospodarze podjęli decyzję o wspólnym oczyszczeniu tego cmentarza latem 2011.
Rok 2009
W ciągu 2009 r. kol. Robert Kozłowski pomagał rodzinom poległych żołnierzy w odnalezieniu grobów przodków. W szczególności dotyczyło to cmentarzy nr 123 w Łużnej – Pustkach i cmentarza nr 202 w Tarnowie. Kol. udzielił w imieniu Stowarzyszenia kilku wywiadów prasowych.
W ciągu 2009 r. Stowarzyszenie stale współpracowało z nowosądecką Delegaturą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w zakresie bieżących telefonicznych konsultacji w sprawach dotyczących dokumentacji i odbudowy cmentarzy wojennych.
Lato 2009 kol. Kamil Ruszała nawiązał współpracę z UM w Jaśle w sprawie rekonstrukcji cmentarza nr 22 w Jaśle.
2 grudzień 2009 – Stowarzyszenie zaopiniowało dokumentację inwentaryzacyjną i odtworzeniową cmentarzy nr 110,111, 112 dla firmy PROJEKTOWANIE, NADZORY BUDOWLANE, KOSZTORYSOWANIE I DORADZTWO TECHNICZNE.
Rok 2008
W marcu 2008 nasze stowarzyszenie wzięło udział w konsultacjach przy tworzeniu Powiatowego Programu Ochrony Zabytków.
Program ten ukierunkowuje działania powiatu gorlickiego w zakresie remontów i odtwarzania zabytków (w tym cmentarzy wojskowych z I wojny światowej) na naszym terenie na okres 2008-2012. Dzięki temu programowi jest szansa uniknąć błędów przy planowanych remontach cmentarzy oraz poprawić istniejące nieprawidłowości. W konsultacjach udział wzięli Maciej Dziedziak oraz Mirosław Łopata.
W roku 2008 Crux Galiciae kontynuowało współpracę z p. Barbarą Skuzą, konserwatorem w Delegaturze Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Maciej Dziedziak oraz Mirosław Łopata wizytują remontowane cmentarze (cmentarz nr 109 w Bieczu oraz cmentarz nr 48 w Regetowie) oraz służą pomocą w wyjaśnianiu dokumentacyjnych wątpliwości dostarczając materiały źródłowe oraz dokumentację fotograficzną.
Jesienią 2008 członek Crux Galiciae Radosław Olesiński, zaniepokojony stanem cmentarza wojskowego nr 320 w Niedarach, zainterweniował w jego sprawie u władz gminy, uzyskując informację o podjęciu działań w celu uregulowania stanu prawnego. Po uzyskaniu prawa własności wójt gminy zadeklarował że cmentarz nr 320 zostanie wyremontowany. Obecnie (marzec 2009) sytuacja się nieco poprawiła. Przycięto wszystkie choinki na wysokości około 1 metra (pozbawiono je dolnych gałęzi) założenie cmentarza stało się czytelne, wycięto krzaki zasłaniające widok od strony ulicy, krzyże żeliwne pomalowano srebrzanką, podwieszono na nich wiązanki (wieńce) ze sztucznych kwiatów z biało-czerwonymi wstążkami, uprzątnięto w miarę możliwości pole grobowe - jest wygrabione i wykoszone.
Rok 2007
Interwencja w sprawie cmentarza wojennego nr 202 w Tarnowie
Teren tego cmentarza to obecnie duży miejski skwer, miejsce używane głównie jako boisko przez młodzież i jako wybieg dla psów, na skraju którego zbudowano niewielką stację benzynową. Jednocześnie teren położony u zbiegu ulic Szpitalnej, Matki Bożej Fatimskiej oraz Krzyskiej w Tarnowie to miejsce spoczynku prawie półtora tysiąca żołnierzy – uczestników I wojny światowej.
Zaniedbany cmentarz został zupełnie zniszczony. W latach 60-tych władze Tarnowa, łamiąc obowiązujące przepisy (przede wszystkim zapisy ustawy z dnia 28 marca 1933 o grobach i cmentarzach wojennych), formalnie zlikwidowały ten cmentarz i założyły na jego miejscu zieleniec. Nie przeniesiono jednak nigdzie spoczywających tam żołnierzy.
Robert Kozłowski, członek Stowarzyszenia, przeprowadził kwerendę archiwalną będącą podstawą referatu zatytułowanego „Cmentarz wojenny numer 202 w Tarnowie – historia i dzień dzisiejszy”. Referat został wygłoszony w trakcie konferencji „Znaki Pamięci – cmentarze I wojny światowej w Galicji” zorganizowanej przez nasze Stowarzyszenie w dniu 27 października 2007 roku w Gorlicach. Temat cmentarza numer 202 wzbudził duże zainteresowanie słuchaczy. Ponieważ wśród zaproszonych gości był Pan Ryszard Żądło – Przewodniczący Rady Miasta Tarnowa, poprosiliśmy Go o zainteresowanie tematem. Efektem naszych rozmów poruszenie sprawy cmentarza numer 202 na sesji Rady Miasta Tarnowa i podjęcie „działań dotyczących odbudowy i doprowadzenia do stanu pierwotnego cmentarza wojennego nr 202 z okresu I Wojny Światowej, zlokalizowanego przy ul. Szpitalnej”.
Zastępca Prezydenta miasta Tarnowa sprawę przedstawił następująco:
„Znamy ten problem, wystąpiliśmy do Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego o przyznanie stosownych środków na 2008 rok i na opracowanie na razie dokumentacji historyczno - odtworzeniowej. Z informacji, którą posiadamy wynika, że w pierwszym kwartale przyszłego roku te środki zostaną nam przekazane. Wówczas zlecimy dokumentację, a później będziemy się starać o środki na odtworzenie prac i odtworzenie tego cmentarza."
Mamy nadzieję, że działania te przyniosą konkretne efekty, bo choć według nas zachowana dokumentacja nie pozwala na odbudowę cmentarza w pierwotnym kształcie, to zawsze możliwe jest oznaczenie tego cmentarza i symboliczne upamiętnienie pochowanych tam żołnierzy.
Interwencja w sprawie cmentarza nr 44 w Długiem (gmina Sękowa)
W efekcie akcji „odtworzenia” architektury tego obiektu w 1998 roku, zmniejszono do ¼ pierwotnej powierzchni pole grobowe i wskutek tego większość pochowanych znalazła się poza nowym ogrodzeniem. Zmniejszenia tego dokonano świadomie, gdyż ślady podmurówki biegnące po pierwotnym obrysie cmentarza były i są widoczne jeszcze do dzisiaj. Pomimo publikacji prasowych osób które obecnie należą do naszego Stowarzyszenia żaden z organów w których kompetencji leży ochrona i opieka nad cmentarzami wojennymi nie reagował na skandaliczny stan rzeczy. Sytuacja ta zmieniła się dopiero w 2007 r. w efekcie interwencji podjętej przez nasze Stowarzyszenie.
Na skutek zgłoszenia i udokumentowania przez nas licznych nieprawidłowości p. kierownik nowosądeckiej Delegatury Konserwatora Zabytków na dzień 12.06.2007 r. zarządziła wizję lokalną na terenie cmentarza.
Wizja odbyła się w obecności p. kierownik i innych pracowników Delegatury, p. Sekretarz Gminy Sękowa i pracowników UG w których kompetencjach leży opieka nad stanem zabytków gminy oraz przedstawicieli Stowarzyszenia Aktywnej Ochrony – Mirosława Łopaty i Macieja Dziedziaka. Po przeanalizowaniu i porównaniu na miejscu pozostałości terenowych cmentarza z planami archiwalnymi oraz stanem współczesnym ustalono podjęcie szeregu kroków mających na celu doprowadzenie obiektu do wyglądu i wielkości jaki posiadał bezpośrednio po jego budowie ok. 1918 r.
Pierwszym z kroków było zobligowanie przedstawicieli gminy aby jeszcze w tym samym roku wykonano siłami i ze środków gminy tymczasowe ogrodzenie posadowione po zewnętrznej linii oryginalnego obrysu cmentarza. Ogrodzenie to zapobiegnie defekacji przez zwierzęta hodowlane (owce) na groby poległych które to groby w większości znalazły się poza obrysem ogrodzenia wykonanego w 1998 roku. Tymczasowe ogrodzenie także do czasu odtworzenia cmentarza w rzeczywistym obrysie powinno zapobiec przypadkowemu zbeszczeszczeniu grobów przez ludzi wprowadzonych „nowym” obrysem cmentarza w błąd, co do prawdziwej rozległości cmentarza. W lecie 2007 roku Urząd Gminy Sękowa wykonał tymczasowe ogrodzenie cmentarza.
Kolejnym krokiem zgodnie z ustaleniami spotkania powinno być przywrócenie cmentarzowi pierwotnego wyglądu elementów architektury w oparciu o odnaleziony w Archiwum Państwowym w Krakowie szkic powykonawczy z 1918 r. – będzie to przedmiotem dalszych interwencji Stowarzyszenia.
